تهمان بن عمرو کلابیتَهْمان بن عمرِو کلابی یا طَهْمان بن عمرِو کلابی، شاعر صعلوک (درویش) و گمنام عصر اموی است. قصیده‌ای که شاعر برای خلیفه ولید بن عبدالملک (حک ۸۶-۹۶ق/۷۰۵-۷۱۵م) سروده، مؤید آن است که وی در نیمۀ دوم سدۀ ۱قمری می‌زیسته است. [۲]
ابن‌بدران عبدالقادر، تهذیب تاریخ ابن‌عساکر، ج۷، ص۱۰۳، دمشق، ۱۳۵۱ق.
[۳]
EI۲.
[۴]
EI۱.
[۵]
صادر کارین و دیگران، اعلام الجبابرة، به کوشش محمدمهدی جواهری، بیروت، ۱۹۹۶م.
به گفتۀ برخی از منابع وی در زمان خلافت عبدالملک درگذشته است. [۶]
ابن‌حجر عسقلانی احمد، الاصابة، ج۴، ص۶۴۲، به کوشش علی‌محمد بجاوی، بیروت، ۱۴۱۲ق/ ۱۹۹۲م.
۱ - نسببرخی نسب تهمان را این‌گونه بیان کرده‌اند: تهمان بن عمرو بن سلمة بن سكن بن قريط بن عبد بن أبی‌بكر بن كلاب بن ربيعة بن عامر بن صعصعة بن معاوية بن بكر بن هوازن بن منصور بن عكرمة بن خصفة بن قيس عيلان بن مضر بن نزار بن معد بن عدنان. ۲ - ماجرای بریدن دستاطلاع از زندگی تهمان به چند روایت پراکنده و متناقض که به ماجراجویی‌ها و راهزنی‌های وی اشاره دارد، منحصر است. بنابر یک روایت، وی در یکی از جنگ‌ها توسط رهبر خوارج حَروریه ــ نجدة بن عمرو حنفی ــ به اسارت درآمد و به عنوان راهنما (= الدلیل) به کار گرفته شد، اما شب‌هنگام شتری را ربوده، گریخت؛ چون دستگیر شد، خوارج حروریه به اتهام سرقت دست راست او را قطع کردند. این خود بهانه‌ای شد که چون به خدمت خلیفه عبدالملک بن مروان راه یافت، در یکی از مشهورترین قصاید خود که در مدح او سروده بود، به سبب دست بریدۀ خود بنالد و از خلیفه درخواست فدیه کند. [۸]
ابن‌حجر عسقلانی احمد، الاصابة، ج۴، ص۶۴۲، به کوشش علی‌محمد بجاوی، بیروت، ۱۴۱۲ق/ ۱۹۹۲م.
[۹]
EI۱.
از روایتی دیگر چنین برمی‌آید که دست او قطع نشده بود و او قصیده را برای رهایی از قصاص سرود و با وساطت زنی کهن‌سال، خلیفه او را بخشید. [۱۱]
ابن‌بدران عبدالقادر، تهذیب تاریخ ابن‌عساکر، ج۷، ص۱۰۳، دمشق، ۱۳۵۱ق.
در روایت دیگری آمده است که وی در حال مستی در میکده‌ای دست به سرقت می‌زند و به همین سبب نزد خلیفه ولید (و نه عبدالملک) می‌برندش و در آن‌جا برای رهایی از قصاص، قصیده‌ای می‌سراید. [۱۲]
EI۱.
گفته‌اند که وی دست بریده‌اش را پیوسته پنهان می‌داشت و نیز گویند او، مردی ربیعی را که پوشش از دست شاعر برگرفته بود، به قتل رسانید و خود به یمامه گریخت؛ در آن‌جا روزها پنهان می‌شد و شب‌ها راهزنی می‌کرد تا دیه قتل را گرد آورَد. [۱۳]
صادر کارین و دیگران، اعلام الجبابرة، به کوشش محمدمهدی جواهری، بیروت، ۱۹۹۶م.
[۱۴]
EI۱.
روایت دیگری از اختلاف تهمان با مردی از قبیلۀ غنی به سبب زنی نیز در دست است. [۱۵]
صادر کارین و دیگران، اعلام الجبابرة، به کوشش محمدمهدی جواهری، بیروت، ۱۹۹۶م.
[۱۶]
EI۱.
۳ - اشعارسکری (د ۲۷۵ق) اخبار و شعر او را (۱۵ قصیده) در دیوانی با عنوان اشعار (اخبار) اللصوص (یا لصوص العرب) گرد آورده است. رایت خاورشناس انگلیسی، براساس مأخذ یاد شده، سروده‌های تهمان را در اثر خود۱ در ۱۸۵۹م ارائه کرد. اشعار تهمان توسط ریشر با عنوان «قصائد تهمان بن عمرو کلابی» به زبان آلمانی ترجمه شد. دیوان شعر او همچنین به کوشش محمدجبار معیبد در بغداد (۱۹۶۸م) منتشر شده است. ۴ - فهرست منابع(۱) ابن‌بدران عبدالقادر، تهذیب تاریخ ابن‌عساکر، دمشق، ۱۳۵۱ق. (۲) ابن‌حجر عسقلانی احمد، الاصابة، به کوشش علی‌محمد بجاوی، بیروت، ۱۴۱۲ق/ ۱۹۹۲م. (۳) ابن‌عساکر علی، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، ۱۹۹۵م. (۴) صادر کارین و دیگران، اعلام الجبابرة، به کوشش محمدمهدی جواهری، بیروت، ۱۹۹۶م. EI۱ (۵). EI۲ (۶). ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تهمان»، شماره ۶۲۲۳. |